O " Τσάρος" (Ρωσία, 116΄), η νέα ταινία του σκηνοθέτη Pavel Lungin (Το νησί) μας μεταφέρει στη Ρωσία των χρόνων της βασιλείας του Ιβάν του Τρομερού (1547-1584). Με την εξαιρετική σκηνοθεσία του Λουγκίν, τις καταπληκτικές ερμηνείες των Πιότρ Μαμόνωφ (Ιβάν) και Όλενκ Γιανκόφσκι (Άγιος Φίλιππος) και την άρτια αναπαράσταση του ιστορικοκοινωνικού πλαισίου, ο θεατής βυθίζεται στην ιστορία και συγκλονίζεται από το γεγονός της θυσίας του Αγίου σε τόσο ζοφερούς καιρούς.
Η αφήγηση έχει την απαρχή της στα 1565, χρονιά κατά την οποία ο Ιβάν με πρόσχημα την υποτιθέμενη και αναπόδεικτη απόπειρα προδοσίας των βογιάρων του Νόβγκοροντ μετακομίζει με το δημόσιο ταμείο, επίλεκτους στρατιωτικούς και ιερωμένους στα βόρεια της Μόσχας, και σκορπίζει τον τρόμο με την ομάδα Οπριτσνίνα που χρησιμοποεί σαν ειδική αστυνομία. Για επτά χρόνια οι Οπρίτσνικοι, θα βυθίσουν τη χώρα στο χάος και το αίμα. Κάθε ύποπτος για εναντίωση στον Ιβάν βασανίζεται και εκτελείται με συνοπτικές διαδικασίες. Ολόκληρες πόλεις ισοπεδώνονται, με άμεσες συνέπειες στην αγροτική παραγωγή και το εμπόριο, με αποκορύφωμα τη Σφαγή του Νόβγκοροντ (1570 – 3.000 νεκροί, μεταξύ των οποίων 1.500 ευγενείς). Η αυτοκρατορία οδεύει με μαθηματική ακρίβεια σε πλήρη κατάρρευση.
Για την ιστορία, ο Ιβάν είναι ο πρώτος ηγεμόνας που φέρει τον τίτλο του «Τσάρου και κυβερνήτη πασών των Ρωσιών» σε αντίθεση με τους προκατόχους του που τιτλοφορούνταν ως «Μεγάλοι Δούκες της Μοσχοβίας». Η φιλόδοξη φύση του κατάφερε να προσαρτήσει πολλά νέα εδάφη στην αυτοκρατορία. Η σχιζοφρενική του όμως προσωπικότητα οδήγησε πολλούς ανθρώπους στον θάνατο, ακόμα και τον ίδιο τον γιο του Τσάρεβιτς Ιβάν. Όπως αναφέρει ο σκηνοθέτης «πίστευε ότι η δύναμή του ήταν δοσμένη από τον Θεό και ότι δεν χρειαζόταν να υπογράψει κάποιο συμβόλαιο με τους υπηκόους του. Αυτό που ήθελε ήταν η λατρεία. Αν η σοδειά ήταν φτωχή ή αν χανόταν κάποιος πόλεμος, πάντα θεωρούσε υπεύθυνο τον λαό επειδή δεν αγαπούσε αρκετά τον ηγεμόνα του. Και αυτή η έλλειψη αγάπης έφερνε την τιμωρία. Για τον τσάρο όλοι ήταν ένοχοι, όλοι ήταν προδότες και λίγο τον ένοιαζε να τιμωρηθούν οι αληθινοί ένοχοι. Ζούσε σαν ζηλωτής Χριστιανός, μα η συμπεριφορά του ήταν προϊόν μιας σχιζοφρενικής προσωπικότητας με θρησκευτικό παραλήρημα. Είχε φτιάξει μια παράξενη εκκλησία στο παλάτι του και λειτουργούσε από τις 12 το βράδυ έως στις 5 το πρωί, έχοντας γύρω του τους φρουρούς του που ήταν ντυμένοι με μοναχικά ενδύματα.
Μέσα σ’ αυτές τις άθλιες συνθήκες ξεχωρίζει η μορφή ενός μεγάλου άνδρα, που τολμά να εναντιωθεί στο παράλογο, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή του, αλλά υπηρετώντας έως τέλους τον σκοπό στον οποίο τάχθηκε. Ο κατά κόσμον Θεόδωρος, είχε ενδυθεί από πολύ νωρίς το μοναχικό σχήμα με το όνομα Φίλιππος, παρά την επιθυμία των ευγενών γονιών του να λάβει κάποιο κυβερνητικό αξίωμα. Το 1546 έγινε ηγούμενος της μονής Solovki στο Νόβγκοροντ, η οποία τα επόμενα χρόνια γνώρισε πνευματική άνθιση. Τον Ιούλιο του 1566, παρά την επίμονη για καιρό αντίθεσή του, ενθρονίστηκε Μητροπολίτης Μόσχας. Το ελεύθερο πνεύμα και ο διαρκής πόθος του για την αλήθεια και τον Θεό δεν άφησαν τον Φίλιππο να συνταχθεί με τον άρχοντα του κόσμου τούτου και τα παρανοϊκά έργα του που μάστιζαν ολόκληρο τον λαό της Ρωσίας.
Η ψυχή του φλεγόταν απ’ την αγάπη και η πίστη του έδινε το σθένος να αντιστέκεται στον τσάρο κρίνοντας την βαναυσότητα και την άτεγκτη πολιτική του. Δύο χρόνια μετά την ενθρόνισή του η ρήξη με τον Ιβάν έγινε οριστική, καθώς αρνήθηκε μέσα στο ναό της Κοιμήσεως να τον ευλογήσει. Αυτή ήταν και η αρχή του τέλους στον φθαρτό τούτο κόσμο για τον άνθρωπο του Θεού. Φυλακίστηκε και τον Δεκέμβριο του 1569 θανατώθηκε από φρουρό του τσάρου. Δούλος της ουράνιας πολιτείας ο Φίλιππος έγινε για τους ρώσους φωτεινός οδοδείκτης του δρόμου του Θεού και για τους απανταχού ορθοδόξους άγιος ίνα μιμηταί του γίνονται…
Η ταινία αποτελεί μάθημα ιστορίας, αφορμή στοχασμού μα και αχτίδα ελπίδας για τους δύσκολους καιρούς που διανύουμε, απάντηση στη χλιαρότητα, το μηδενισμό και την αδιαφορία που μας ταλανίζουν.
Α. Χ.
Α. Χ.
Ιδού και ένα πορτραίτο του Τσάρου.
Προσέξτε το ύφος και το βλέμμα του!
