Με την ταινία The Angels’ Share, ο μεγάλος σκηνοθέτης Ken Loach, ξεδιπλώνει τη δεξιοτεχνία του, επιλέγοντας αυτή την φορά τον δρόμο του χιούμορ για να μιλήσει και πάλι για σοβαρά θέματα. Η ταινία κέρδισε το βραβείο Επιτροπής στο φεστιβάλ των Καννών το 2012 καθώς και άλλα 3 βραβεία σε διεθνή φεστιβάλ.
Τα δικαστήρια της Γλασκώβης
επιβάλλουν συχνά την ποινή της κοινωφελούς εργασίας σε παράνομες
πράξεις, όπως η χρήση ναρκωτικών, ο αλκοολισμός, οι μικροκλοπές και
η άσκηση βίας, Το ηθικό χρέος στην κοινωνία ξεπληρώνεται έτσι, ανταποδοτικά,
με συμμετοχή για ορισμένες ώρες, σε ομάδες συντήρησης ή καθαρισμού
δημόσιων χώρων και κτιρίων.
Μέσα από μια τέτοια ομάδα θα
προκύψει η άτυπη παρέα τεσσάρων νέων, με κοινές προδιαγραφές την ανεργία,
τις κλειστές πόρτες της επανένταξης στην κοινωνία, την αλητεία σαν περιθωριακό
τρόπο ζωής και την αντίθεση τους στον νόμο και την εξουσία.
Το θέμα αποκτά ιδιαίτερο
ενδιαφέρον, αν λάβουμε υπ’ όψη μας ότι ο Ken Loach, έχει ένα πλούσιο μέσα από
την τέχνη του, αγωνιστικό ιδεολογικό παρελθόν, στα προβλήματα της
εργατικής τάξης, στις ανισότητες και τις συγκρούσεις της βρετανικής
κοινωνίας, ενώ παράλληλα ο σεναριογράφος και ακτιβιστής Paul Laverty, συνεργάτης του Loach σε πολλές καλές ταινίες,
είχε ασκήσει παλαιότερα το επάγγελμα του δικηγόρου, σε υποθέσεις
καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κεντρική Αμερική.
Ο τίτλος της ταινίας όμως, υπόσχεται
κάτι καλύτερο, διαφορετικό, κάτι περισσότερο πνευματικό από ένα
ακόμα επαναστατικό μήνυμα, μια συνηθισμένη καταγγελία ή το απλό
ανασκάλεμα του βρετανικού κοινωνικού ιζήματος. Είναι όμως τόσο
διακριτές οι διαχωριστικές γραμμές του νόμιμου και του ηθικού, από
το παραβατικό και κατακριτέο, ώστε να αφήνουν ελπίδες για διεκδίκηση
των αγγέλων, κάποιου είδους μεριδίου;
Μέσα από τα αρχικά αδιέξοδα
βίας στις φτωχογειτονιές της Γλασκώβης, τη βαριά καταθλιπτική ατμόσφαιρα
της βιομηχανικής πόλης, τον αγώνα για επιβίωση και μια θέση συνύπαρξης
στη στυφή και πικρή κοινωνία της απόρριψης, ένας φίλος των κατατρεγμένων
(ο επιστάτης της κοινωφελούς εργασίας) και ένα νεογέννητο αγοράκι
(ο γιος του περιθωριακού Ρόμπι), θα μετατρέψουν τον συμβιβασμό της παρέας
με μια ζωή χωρίς ιδανικά, αξίες και προοπτικές, σε μια χαρούμενη κι
αισιόδοξη πορεία προς το μέλλον.
Ο Ρόμπι, είναι ο πρωταγωνιστής
της ταινίας. Γνωρίζοντας καλά ο Loach πως η ζωή στο περιθώριο συμβαδίζει με τις κοινωνικές
αλλαγές και εξελίξεις, τον ανακάλυψε στις υποβαθμισμένες συνοικίες
της Γλασκώβης και παράλληλα με τις χρήσιμες σκηνοθετικά πληροφορίες
που άντλησε απ’ αυτόν, του ανέθεσε τον κύριο ρόλο στην ταινία, για
να της προσδώσει, τη ρεαλιστική ατμόσφαιρα ενός ντοκιμαντέρ.
Πραγματικά, η ερμηνεία του Ρόμπι
(Paul Brannigan) στον ιδιαίτερο ρόλο του,
έχει την ίδια αυθεντικότητα με τις ουλές από μαχαίρι στο πρόσωπο του,
που πιστοποιούν ανάγλυφα τη γνησιότητα των εμπειριών του και αποτελούν
ίσως εγγύηση της αποφασιστικότητας του να τηρήσει τις υποσχέσεις
του, αλλά και να σταθεί αντάξιος της εμπιστοσύνης του σκηνοθέτη του.
Ωστόσο, τίποτα δεν είναι εύκολο
για τους στιγματισμένους στην κοινωνία. Και ιδιαίτερα το να ξεφύγουν
από τον τρόπο ζωής που τελικά οι ίδιοι έχουν αποδεχτεί. «Δεν υπάρχει
για σένα μέλλον σ’ αυτόν τον τόπο» του λέει ο πεθερός του, που προσπαθεί
να τον απομακρύνει από την κόρη του, «όταν μπλέκεις με τέτοια, δεν ξεμπλέκεις».
Σε όλους τους κανόνες όμως υπάρχουν
εξαιρέσεις. Μόνο, που κάποιος θα πρέπει να ανοίξει την πόρτα μιας δεύτερης
ευκαιρίας. Αυτός στην ιστορία μας, θα είναι ο επιστάτης εργασίας,
ο Χάρι (John Henshaw), που οδηγεί την παρέα των φίλων μας να δουν από
κοντά έναν διαφορετικό τρόπο ζωής, με μια επίσκεψη σε αποστακτήριο
ουίσκι.
Είναι ο άνθρωπος κλειδί (και υπάρχουν τέτοιοι
για κάθε κλειδωμένη πόρτα), που πρόθυμα προτείνει την έξοδο σε κάθε
ενδιαφερόμενο. Αλλά πραγματικά είναι λίγοι οι εθισμένοι στην αδράνεια
ή στην αντίδραση, που μέσα από τη σκληρή καθημερινή αλλοτρίωση του
προσώπου τους, διατηρούν την ικανότητα μιας σωστής επιλογής και το
σθένος να ανοίξουν την πόρτα της αλλαγής στη ζωή τους.
Ο Ρόμπι είναι ένας απ αυτούς. Το νεογέννητο
μωρό που κράτησε στην αγκαλιά του, ξύπνησε την ναρκωμένη υπευθυνότητα
του. Την ανάγκη του να αγωνιστεί, όχι πια από εγωισμό ή αντίδραση,
αλλά από αγάπη, για να εξασφαλίσει στον γιο του μια καλύτερη ζωή. Τέτοιες
αποφάσεις σαν προϊόντα σκέψης και λογικής στάθμισης, ποτέ δεν εξελίσσονται
σε πράξεις. Πρέπει να έχουν τη δύναμη του αυθορμητισμού και την ορμή του
πηγαίου συναισθήματος.
Το αποστακτήριο είναι ένας καινούργιος κόσμος
για κείνον. Είναι μια μηχανική ζωντανή ύπαρξη. Ένα πρότυπο. Που λειτουργεί
με προγραμματισμό, με ρυθμό, με τάξη, με σκοπό και με αποτέλεσμα.
Που σηματοδοτεί τη λαχτάρα του να γυρίσει σελίδα. Εκστατικός δέχεται
κάθε νέα πληροφορία, σαν πολύτιμο υλικό στο χτίσιμο των προσδοκιών
του.
– Κάθε αλλαγή σε κάποια
μπρούτζινη γωνία, ένα απλό βαθούλωμα, θα αλλοίωνε τη γεύση στο ουίσκυ..
– Το ξύλο δίνει γεύση και χρωματίζει
το οινόπνευμα..
– Τα βαρέλια πραγματικά αναπνέουν
..
– Κάθε χρόνο χάνεται το 2% του οινοπνεύματος, εξατμίζεται
και εξαφανίζεται στον αέρα, φεύγει για πάντα, αυτό είναι «το μερίδιο των αγγέλων»..
- Έχουμε τόσο ευαίσθητη όσφρηση,
που μπορούμε να ανιχνεύσουμε αρώματα που έχουν αραιωθεί στο ένα εκατομμυριοστό
του αρχικού..
– Η πιο πρωτόγονη αίσθηση μας
– η γεύση, εκρήγνυται από τη σκοτεινή βλάστηση του χρόνου που περνά..
Λέξεις και έννοιες που δεν είχε
ξανακούσει, ανταποκρίνονται στην εσωτερική του ανάγκη για ανανέωση,
διευρύνουν τις αποστάσεις από τις καταστροφικές του εμμονές. Το νέο
του καθαρότερο πρόσωπο, διαμορφώνεται από στοιχεία περισσότερο
κατάλληλα και ικανά να στηρίξουν τις αποφάσεις του.
Το πλεονέκτημα της κινηματογραφικής
τέχνης απέναντι στην πραγματική ζωή και η γοητεία της ταυτόχρονα,
είναι η δυνατότητα της να συνθέτει την κεντρική ιδέα του σεναρίου,
εστιάζοντας στα ουσιώδη και σημαντικά για τον σκοπό αυτόν σημεία,
αγνοώντας όλες τις ανιαρές, κουραστικές, αλλά και αρνητικές λεπτομέρειες
της καθημερινότητας.
Αυτή είναι όμως και η ικανότητα
που αναπτύσσει, όποιος πιστεύει σε έναν σκοπό. Παύουν τα αδιάφορα
ερεθίσματα και οι παλιές περιττές συνήθειες να τον επηρεάζουν στις
σημερινές του ενέργειες. Για να επιτευχθεί ο στόχος της αλλαγής, πρέπει
να μπουν νέες βάσεις, να τεθούν στη ζωή συγκεκριμένες αρχές, να ιεραρχηθούν
οι αξίες.
Η διαδικασία της ζυμώσεως
έχει τις απαιτήσεις και τις προδιαγραφές της.
Στην ψυχή του Ρόμπι έχει πραγματοποιηθεί
ήδη η απαραίτητη προετοιμασία. Η διαπίστωση πως διαθέτει μια χαρισματική
όσφρηση που του επιτρέπει να διακρίνει την υφή και τα αρώματα του ουίσκι,
η γνωριμία του με τον ειδικό γευσιγνώστη στο ουίσκι (που υποδύεται
ο επαγγελματίας γευσιγνώστης Charlie
Maclean), η παρουσία και η στήριξη
που του παρέχει ο Χάρι, του θωρακίζουν την αυτοπεποίθηση.
Το επόμενο βήμα της αποκατάστασης
του Ρόμπι, θα υλοποιηθεί στη συνάντηση του με ένα σπάνιο και πανάκριβο
βαρελάκι ουίσκι, που βγαίνει σε πλειστηριασμό.
Πρόκειται για το θρυλικό Malt Mill που παρασκευαζόταν μεταξύ
1908 και 1962, σε ένα ποτοποιείο στο νησί Άιλα της Σκωτίας. Δυο μπουκάλια
από το πολύτιμο ουίσκι του βαρελιού, δεν θα λείψουν από κανέναν.
Ο Ρόμπι, με τη βοήθεια της παρέας
του που επηρεάζεται από τις εμπνεύσεις του και τον εμπιστεύεται, κατορθώνει
να αποκτήσει αυτά τα δυο μπουκάλια. Ενεργούν κρυφά, αλλά συντονισμένα,
απολαμβάνοντας την ομαδικότητα του εγχειρήματος τους. Οι φίλοι υποστηρίζουν
το όραμα του Ρόμπι, που χωρίς να επιδιώξει κάποιο είδος αρχηγίας,
τους κατευθύνει αποφασιστικά.
Πίσω απ’ όλα, το ευαισθητοποιημένο
αισθητήριο του Loach καλύπτει το τραγικό ύφος της ανερμάτιστης ζωής και
την ανεμελιά της ανευθυνότητας, με τη διάθεση συμμετοχής και συνεργασίας
και εκτονώνει με χιούμορ τις αντιξοότητες. Ζωτικά στοιχεία, ανάμεσα
στα οποία ελίσσεται με σιγουριά ο Ρόμπι, αποβλέποντας στο μέλλον, κατανοώντας
το παρόν και παρακάμπτοντας το παρελθόν.
Πολλές φορές φυσικά, οι στόχοι
μας είναι ασαφείς και η αστάθμητη πλεονεξία, μας παρασύρει σε επιδιώξεις
που ξεπερνούν τα όρια των αναγκών και της μεγαλοψυχίας μας. Όμως το μερίδιο
των αγγέλων που τους αναλογεί στο βαρελάκι αυτό και που το παραχωρούν
στον Ρόμπι, είναι δυο μπουκάλια, όχι περισσότερο.
Το ένα θα είναι αρκετό να υποστηρίξει
με την αξία του την αλλαγή του τρόπου ζωής όλων τους και το άλλο, να επιβεβαιώσει
τη εσωτερική αλλαγή του Ρόμπι.
Πραγματικά, ο βίαιος Ρόμπι
έχει μετατραπεί σε διαλλακτικό και ήπιο, δεν οργίζεται όπως παλιά,
μοιράζεται σε ίσα μέρη με τους συντρόφους του το ουρανόσταλτο αυτό
δώρο, εξασφαλίζει σε όλους την προοπτική τίμιας εργασίας και αποδίδει
στον μεγάλο του φίλο τον Χάρι, που μπορεί να εκτιμήσει ένα «καλό» ουίσκι,
την οφειλόμενη ευχαριστία, με την προσφορά του ενός μπουκαλιού.
Παρ’ ότι ο φακός κινείται σε
χώρους συγκεκριμένης νοοτροπίας, όπου η αίσθηση του Θεού δεν κοινοποιείται,
ούτε καν υπονοείται, η θεϊκή παρουσία γίνεται απτή στη στοργική της
συνέργεια, σε κάθε εκδήλωση αγαθής προαίρεσης.
Η ισοτιμία, η μετριοπάθεια,
η αίσθηση δικαιοσύνης και ευγνωμοσύνης, η υπέρβαση του εαυτού του
Ρόμπι, πιστοποιούν τη βαθιά αλλαγή που επιτελέστηκε στην ψυχή του
και προδιαγράφει ένα δημιουργικό μέλλον για τον γιο του και μια ευτυχέστερη
ζωή για τον ίδιο και τη γυναίκα του.
Ο Loach, ο Laverty, ο Χάρι, ο Ρόμπι, φαίνεται να
αντιλήφθηκαν αυτό που και ο καθένας μας μπορεί να διαπιστώσει, όταν
με οδηγό την αγάπη, επιδιώκει έναν ανατρεπτικό στόχο. Πως η αληθινή
επανάσταση ξεκινά από τη δική μας αλλαγή. Τότε είναι βεβαία και η
έκβαση του αγώνα.
Όταν υπάρχει καλή διάθεση και
πίστη στην επιτυχία και οι Ουρανοί συναινούν.
Μ. Ψ.